Choroby kory i drewna roślin sadowniczych

Sprawcy i objawy

Zgorzel kory jabłoni – powodują ją grzyby Neofabraea malicorticis i N. alba. Kora porażonych pędów począwszy od miejsca ich przycięcia brunatnieje, zapada się, łuszczy i zamiera. Na pniach widoczne są eliptyczne, lekko zagłębione plamy wokół uszkodzeń kory. U drzew starszych na gałęziach obserwuje się często podłużne, smugowate nekrozy. Najgroźniejsze są jesienne infekcje, gdyż prowadzą do powstania rozległych ran obejmujących cały obwód pnia. Grzyby zimują w ranach zgorzelinowych kory lub jako pasożyty na obumarłych owocach. Źródłem zakażeń są zarodniki konidialne powstające na porażonej korze. Warunkiem zakażenia pędów są rany powstałe na skutek uszkodzeń mechanicznych (szczepienie, okulizacja, cięcie, podkrzesywanie, żerowanie owadów). Rzadziej wrotami infekcji mogą być nawet blizny po opadłych liściach i miejsca po zerwanych owocach. Warto pamiętać, że grzyby powodujące zgorzel jabłoni są sprawcami gorzkiej zgnilizny jabłek.

Rak drzew owocowych – sprawcą jest grzyb Neonectria galligena infekujący głównie jabłonie, rzadziej grusze. W miejscu zakażenia kora brązowieje, zapada się i ulega nekrozie. Charakterystycznym symptomem są zgrubienia na obrzeżu ran. Stanowi je tkanka kallusowa, która jest szybko niszczona przez patogen co objawia się strefowaniem widocznym jako szereg koncentrycznie ułożonych obumarłych fragmentów tkanki zabliźniającej. Oprócz kory patogen niszczy także drewno, na którego przekroju widać charakterystyczne ciemnienie rdzenia. Na obumarłej tkance korowej pojawiają się kuliste, brunatnoczerwone owocniki o średnicy 0,5–1,5 mm. W naszych warunkach klimatycznych tworzą się od późnej jesieni do wiosny. Od maja do listopada w obrębie ran powstają również tzw. sporodochia (białożółte, wzniesione, o średnicy 0,1–3,0 mm formy), które są skupieniami zarodników konidialnych. Głównie jesienią konidia dokonują infekcji pędów przez blizny po opadłych liściach, rzadziej przez rany po zerwanych owocach. W ostatnich latach coraz częściej grzyb ten zaraża owoce prowadząc do tzw. zgnilizny kielicha.

Brunatna zgnilizna owoców drzew ziarnkowych oraz brunatna zgnilizna owoców drzew pestkowych – sprawcami są grzyby Monilinia fructigena oraz M. laxa, a od pewnego czasu także M. fructicola. Głównym źródłem infekcji są porażone pędy i zmumifikowane owoce. Patogeny wnikają do pędów przez zranienia i porażone kwiaty, a do owoców przez uszkodzenia skórki i przetchlinki. W przypadku wiśni, jabłoni i gruszy powszechne jest porażenie kwiatów, a następnie przenikanie patogenów do krótkopędów i gałęzi. Pojawiają się wtedy na nich nekrotyczne plamy pokryte drobniejszymi, niż na owocach, sporodochiami. Silnie porażone pędy zamierają powyżej infekcji. Potencjał infekcyjny M. fructicola jest większy, niż dwóch pozostałych, ze względu na wytwarzanie stadium doskonałego, które może być źródłem infekcji pierwotnej wiosną. Najgroźniejsze jest porażenie kwiatów, które z czasem zamierają. W kolejnym sezonie wegetacji obserwuje się nekrozy na gałęziach wokół krótkopędów. Nie są one tak rozległe jak w przypadku zgorzeli kory.

Rak bakteryjny drzew owocowych – bakteria Pseudomonas syringae poraża czereśnie i wiśnie, także morele, brzoskwinie, rzadziej jabłonie i grusze. W przypadku drzew pestkowych najczęściej infekowane są kwiaty, które po zakażeniu brunatnieją i obumierają. Z porażonych kwiatów bakterie przenikają do krótkopędów i gałęzi. Pojawiają się na nich wycieki gumy, a kora ulega nekrozie. Obumarłe warstwy kory pękają, odsłaniając drewno. Na pędach tworzą się zgrubienia z obfitą gumozą. Bakterie zimują w pąkach, a wczesną wiosną powodują ich zamieranie, objawiające się nekrozą pąków. W naszych warunkach wrotami infekcji są często blizny po opadłych liściach. Najgroźniejsze są jesienne infekcje pędów i pni, na których w kolejnym sezonie wegetacyjnym tworzą się rozległe rany. Bakterie zimują także w korze porażonych drzew. W cyklu rozwojowym patogenu szczególnie niebezpieczne są wiosenne zakażenia kwiatów oraz jesienne infekcje pędów. Również wrotami infekcji mogą być mechaniczne uszkodzenia kory spowodowane cięciem albo żerowaniem owadów.

Srebrzystość liści – sprawcą jest grzyb Chondrostereum purpureum, który zazwyczaj poraża drzewa pestkowe, głównie śliwy, ale także porzeczki, agrest, leszczynę, orzech włoski. Mimo, że objawami chorobowymi są srebrzystoszare przebarwienia liści, to sprawca choroby jest pasożytem ran. Infekuje także korę i drewno. Porażona kora ulega nekrozie, łuszczy się i odpada. Drewno gnije, a następnie murszeje. Na obumarłej korze grzyb wytwarza skórzaste, ułożone dachówkowato, szarobiałe owocniki o pofałdowanych brzegach. Zarodniki dokonują infekcji pni i gałęzi przez rany po cięciu lub innych uszkodzeniach kory. Do zakażeń najczęściej dochodzi od sierpnia do kwietnia. Zarodniki łatwo przenoszone są przez wiatr nawet do kilku kilometrów. Owocniki mogą być także wytwarzane na obumarłych, wyciętych gałęziach pozostawionych w sadzie.

Leukostomosa drzew pestkowych – wywoływana przez grzyby Leucostoma cinta i L. persooni jest coraz częstszą chorobą śliwy i moreli. Na porażonych pędach widać nekrotyczne rany, kora brunatnieje i pęka. Na chorej korze pojawiają się drobne wzniesienia z czarnymi ujściami na szczycie (piknidia). Patogeny będące sprawcami choroby porażają młode pędy, gałęzie i konary do których wnikają przez rany. Infekcji pierwotnych dokonują zarówno zarodniki workowe, jak i konidialne. Grzybnia patogenów z porażonej kory przerasta do drewna. U starszych drzew wiosną obserwuje się nagłe więdnięcie gałęzi i konarów. W obrębie zmian chorobowych widać wycieki gumy.

Profilaktyka i zwalczanie

- Usuwać porażone pędy lub młode drzewa z objawami choroby na przewodniku.

- W przypadku starszych podstawową metodą ochrony jest wycinanie porażonych pędów poniżej miejsca zakażenia i zabezpieczanie tych ran pastami lub opryskanie drzewa preparatami o działaniu układowym (Topsin M 500 SC w temperaturze powyżej 10°C).

- W przypadku patogenów infekujących przez blizny po opadłych liściach skutecznym zabiegiem jest opryskiwanie fungicydami w okresie defoliacji.

- Po cięciu fitosanitarnym, gradobiciu, wichurach i zbiorze owoców opryskiwać drzewa fungicydami z grupy benzimidazoli.

- Usuwać źródła infekcji w postaci zgniłych i zmumifikowanych owoców.

Wyniki wszelkich badań związanych z ochroną drzew przed chorobami kory i drewna wskazują na największą efektywność tiofanatu metylu, związku z grupy benzimidazoli (zawartego w fungicydzie Topsin M 500 SC). Wykorzystanie tego związku w formie opryskiwania drzew po cięciu (także fitosanitarnym w trakcie wegetacji), uszkodzeniach gradowych, wyłamaniach w trakcie wichur, po zranieniach w efekcie kombajnowego zbioru owoców, po ręcznym zbiorze owoców czy po opadzie liści dawało wymierne efekty skuteczności. Żadnego testowanego fungicydu nie można było porównać w skuteczności do tiofanatu metylu. Z moich obserwacji wynika, że wcale nie nadużywa się tego środka w sadach. Dlatego, jeśli istnieje konieczność, lepiej wykonać zabieg Topsinem M 500 SC, niż liczyć, że może się uda bez interwencji, albo innymi fungicydami. Powtarzam – lepiej nie ryzykować.

Prof. dr hab. Marek Grabowski

Uniwersytet Rolniczy Kraków