Choroby krów - ketoza

Ketoza należy do typowych chorób metabolicznych. Pojawia się najczęściej u krów w okresie wysokiej mleczności, tj. do 8 tygodni po porodzie, wtórnie zaś może towarzyszyć kwasicy żwacza lub innym schorzeniom związanym z utratą apetytu (np. zapalenia macicy, wymienia i innym). Istnieje też pojęcie ketozy pokarmowej, której przyczyną jest stosowanie w żywieniu krów pasz, po podaniu których dochodzi do tzw. ketogennej fermentacji w żwaczu i w związku z tym do silnego wzrostu produkcji kwasu masłowego, bądź też po stosowaniu w żywieniu pasz ketogennych, np. kiszonek złej jakości zawierających ten kwas. Przemiana kwasu masłowego w związki ketonowe w nabłonkach przedżołądków jest bezpośrednią przyczyną zwiększenia ich produkcji w organizmie przeżuwaczy. Etiopatogeneza ketozy jest więc złożona i niejednolita. Ogólnie biorąc choroba ta rozwija się na tle zaburzeń przemiany węglowodanowo-tłuszczowej i niedoboru energetycznych składników pokarmowych, a w jej przebiegu występuje nadmierne wytwarzanie związków ketonowych. Z kolei, ze względu na objawy rozróżniamy ketozę podkliniczną i kliniczną. W naszym kraju występuje najczęściej w postaci podklinicznej i może obejmować 50-80% pogłowia zwierząt. W czasie trwania ketozy z objawami klinicznymi  dochodzi do spadku mleczności o około 30%. Większe straty ilościowe w odniesieniu do całego pogłowia zwierząt powoduje podkliniczna postać tego schorzenia z uwagi na częstotliwość występowania, długi czas jej trwania oraz trudności w rozpoznaniem choroby i szybkim podjęciem odpowiedniego leczenia. Spadek mleczności w przebiegu subklinicznej postaci choroby wynosi średnio około 15-20 %. Oprócz obniżonej produkcji mleka ketoza prowadzi też do pogorszenia płodności. Obserwuje się 5 razy częściej niż normalnie poród z powikłaniami i zatrzymaniem łożyska, dwukrotnie więcej notuje się cieląt martwo urodzonych, a u krów po porodzie wydłuża się o ponad 20 dni okres między wycieleniowy, sześć razy częściej chorują one na zapalenie macicy i  aż 22% krów nie ma rui.

Objawy ketozy mogą być różnie wyrażone w zależności od nasilenia zaburzeń przemiany materii i okresu trwania choroby. U chorych krów obserwuje się zmniejszenie lub utratę apetytu oraz występowanie lizawości. W związku z upośledzeniem przyjmowania paszy dochodzi stosunkowo szybko do wychudzenia krów oraz spadku wydajności i zmiany jakości mleka. Mleko wykazuje charakterystyczny, gorzki smak spowodowany obecnością związków ketonowych. W wydychanym powietrzu daje się wyczuć zapach acetonu. W przypadkach bardziej zaawansowanych zmian dochodzi do wystąpienia objawów nerwowych w postaci pobudzenia i depresji. U chorych krów obserwuje się bezustanne żucie i ślinienie. Często stwierdza się u chorych zwierząt chwiejność chodu. Zwierzęta przeważnie leżą i wykazują zmniejszoną świadomość. W tym stanie, w krótkim czasie  może wystąpić  śpiączka, prowadząca w niedługim czasie do zejścia śmiertelnego. Choroba w postaci ostrej może trwać kilka dni i kończyć się śmiercią albo w postaci przewlekłej utrzymywać się nawet do 3 miesięcy, prowadząc do wyniszczenia zwierząt.

W zapobieganiu ketozy zasadnicze znaczenie ma uwzględnienie przyczyn, które ją wywołują, a na które ma bezpośredni wpływ hodowca, przede wszystkim poprzez przestrzeganie zasad prawidłowego żywienia, zgodnie z normami mającymi na uwadze specyfikę trawienia u przeżuwaczy.

Do podstawowych zaleceń ograniczających występowanie niedoboru energii u krów, a tym samym ketozy, zalicza się:

• już w okresie zasuszania – przyzwyczajanie krów do spożywania pasz, które będą podawane w szczycie laktacji; ma to na celu dostosowanie flory i fauny zwłaszcza do właściwego trawienia;
• krowy należy żywić tak, aby nie były otłuszczone w chwili porodu;
• nie podawać dużo buraków cukrowych i pastewnych;
• w okresie szczytu laktacji należy właściwie zbilansować dawki pokarmowe pod względem bytowym i produkcyjnym z jednoczesnym zapewnieniem niezbędnej ilości włókna surowego;
• należy unikać nagłej zmiany paszy oraz podawania złej kiszonki zawierającej ketogenny kwas masłowy. 

W leczeniu ketozy najważniejszym zadaniem jest szybkie podniesienie stężenia  glukozy w organizmie oraz obniżenie poziomu ciał ketonowych. Osiągnąć to można przez podawanie:

• glukozy (100-200 g w roztworach 20 lub 40 % dożylnie)
• glikokortykoidów (octan hydrokortizonu, deksametazo, deksametazon z prednizolonem, flumetazon)
• związków glukoplastycznych (sole kwasu propionowego, glikol propylenowy, glicerol)
• leków wspomagających zasadnicze postępowanie terapeutyczne (insulina, wit. B₁,  kwas nikotynowy, związki lipotropowe, a w postaci nerwowej – dodatkowo leki uspokajające)