Kluczowe cechy użytkowe nowoczesnych mieszańców rzepaku ozimego

Wybierając odmiany rzepaku ozimego do uprawy w warunkach klimatycznych Polski rolnicy kierują się przede wszystkim takimi ich cechami użytkowymi jak: wysoka plenność, stabilność, bardzo dobra zimotrwałość oraz silny wigor roślin. Bez wątpienia są to najważniejsze cechy odmianowe decydujące o końcowym wyniku produkcyjnym i opłacalności uprawy. Jednakże w ostatnich latach, na skutek takich czynników jak wzrastające wymagania jakościowe rynku, zmienne warunki pogodowe oraz postęp w hodowli nowoczesnych odmian mieszańcowych, coraz większego znaczenia nabierają również inne parametry, które także należy wziąć pod uwagę dokonując wyboru odmiany do uprawy.

Jednym z nich jest zawartość tłuszczu w nasionach. Olej uzyskiwany z nasion rzepaku jest szeroko wykorzystywany w różnych dziedzinach gospodarki. Jest on głównym surowcem potrzebnym do produkcji biopaliwa do napędu silników wysokoprężnych. Może być wykorzystywany jako komponent do produkcji pasz dla zwierząt, kosmetyków i środków czyszczących. Wykorzystuje się go również do wytwarzania smarów, klejów, emulsji asfaltowych, mas plastycznych oraz wyrobów farmaceutycznych. Jednym z najważniejszych zastosowań oleju rzepakowego, obok produkcji biopaliw, jest oczywiście wykorzystanie spożywcze – jako olej jadalny, do wytwarzania margaryny oraz innych tłuszczy kuchennych. Jest on bardzo ważnym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz posiada wyjątkowo korzystny stosunek kwasu linolowego do linolenowego, czym przewyższa pod względem wartości olej sojowy, oliwę czy olej słonecznikowy.

W wielu krajach w Europie (Niemcy, Austria) rolnicy uzyskują wyższą cenę za nasiona rzepaku o wysokiej zawartości oleju. Najważniejszy dla nich jest zatem plon oleju, będący iloczynem plonu nasion i procentowej zawartości oleju. Nie wszystkie odmiany o wysokim potencjale plonowania charakteryzują się również wysokim zaolejeniem, dlatego też na tych rynkach poszukuje się przede wszystkim odmian o wysokiej zawartości tłuszczu w nasionach.

Przykładem innej cechy, mającej niekiedy bardzo istotny wpływ na wysokość uzyskiwanych plonów rzepaku ozimego, jest podwyższona odporność na pękanie łuszczyn i osypywanie się nasion. W warunkach klimatycznych Polski w okresie poprzedzającym zbiór rzepaku często mamy do czynienia z lokalnie występującymi burzami. Zdarza się wówczas, iż intensywne opady deszczu bądź gradu mogą uszkodzić dojrzewające łuszczyny i doprowadzić do osypania się dużej części nasion, czyli zniweczyć rezultat wielomiesięcznej pracy i wysokich nakładów. Jedynym skutecznym sposobem przeciwdziałania temu negatywnemu zjawisku jest wybór odmiany posiadającej podwyższoną odporność na pękanie łuszczyn i osypywanie się nasion. Jest to cecha występująca tylko w systemie mieszańcowym Ogura, uzyskana domieszką genów rzodkwi, przez co łuszczyny są bardziej odporne na uszkodzenia mechaniczne. Cecha ta zwiększa bezpieczeństwo i stabilność uprawy, daje większą elastyczność w zakresie wyboru terminu zbioru, zwiększa tolerancję na nierównomierne dojrzewanie łanu i minimalizuje straty plonów powstałe na skutek działania silnego wiatru, deszczu, a nawet lekkiego gradu. Według niezależnych brytyjskich badań, przy zbiorze opóźnionym o 2 tygodnie w stosunku do optymalnego czasu zbioru, mieszańce posiadające cechę podwyższonej odporności na pękanie łuszczyn i osypywanie się nasion odnotowały straty w plonie niższe o około 10% niż mieszańce nie posiadające tej cechy. Ponadto uprawa odmian odpornych przyczynia się do około dziesięciokrotnego zmniejszenia problemu z samosiewami w uprawach następczych, ułatwiając i zmniejszając koszty ich uprawy. Przykładem takiej odmiany jest DK Extract, średniowczesny mieszaniec o bardzo wysokim i stabilnym poziomie plonowania w różnych warunkach uprawowych, potwierdzonym znakomitymi wynikami w doświadczeniach PDO COBORU. Odmiana ta wyróżnia się również bardzo dobrą zimotrwałością, wysoką odpornością na wyleganie oraz tolerancją na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi.

Coraz większego znaczenia nabiera również kwestia odporności na choroby. Zwalczanie chorób jest jednym z ważniejszych aspektów współczesnej agrotechniki rzepaku, chociaż każdy rok ma nieco inny przebieg warunków pogodowych i nie zawsze są widoczne te same problemy. Hodowla odpornościowa szybko się jednak rozwija i dostępne są już odmiany odporne na wybrane choroby. Jedną z najgroźniejszych chorób w uprawie rzepaku ozimego jest sucha zgnilizna kapustnych. To choroba grzybowa porażająca rzepak przez cały okres wegetacji, której sprzyjają częste opady deszczu, uszkodzenia roślin spowodowane przez szkodniki oraz zły płodozmian, gdy rzepak jest uprawiany zbyt często po sobie. W okresie jesiennym choroba atakuje liścienie i liście właściwe rzepaku tworząc nekrotyczne plamy z charakterystyczną obwódką. Wiosną atakowane są podstawy łodyg, które pękają i umożliwiają przeprowadzenie infekcji wtórnych. Porażone rośliny mogą nie przetrwać zimy, wylegają, przedwcześnie kończą wegetację i wytwarzają mniejszą ilość zainfekowanych nasion. Choroba więc utrudnia przeprowadzenie zbioru oraz wpływa negatywnie na plon ilościowo i jakościowo. Zapobieganie suchej zgniliźnie kapustnych polega głównie na zaprawianiu nasion, zwalczaniu chwastów i szkodników, stosowaniu starannej agrotechniki, dobraniu właściwego płodozmianu oraz stosowaniu chemicznej ochrony roślin. Można również zdecydować się na uprawę odmian tolerancyjnych na tę chorobę. Do niedawna rolnicy mieli dostęp do wybranych odmian posiadających tolerancję na suchą zgniliznę kapustnych warunkowaną genem RLM-7. Nowością są jednak odmiany posiadające podwójną tolerancję na tę chorobę warunkowaną genami RLM-7 i -3. Jedną z nich jest średniowczesny mieszaniec DK Extime. To odmiana o bardzo wysokim i stabilnym poziomie plonowania na różnych typach stanowisk glebowych oraz znakomitej zimotrwałości. Charakteryzuje się ponadto silnym wigorem roślin oraz podwyższoną odpornością na pękanie łuszczyn i osypywanie się nasion.

Wysoki poziom plonowania oraz bardzo dobre cechy jakościowe plonu zależą od wielu różnych czynników, przede wszystkim od przebiegu warunków klimatyczno-glebowych, poziomu agrotechniki oraz genetyki. Przed podjęciem decyzji dotyczącej wyboru odpowiedniej odmiany do uprawy należy zastanowić się które cechy użytkowe są dla nas najważniejsze oraz z jakiego typu problemami mamy najczęściej do czynienia w danym rejonie.

Marcin Liszewski