Zapalenie gruczołu mlekowego wywołana zakażeniem gronkowcem złocistym

Zapalenie gruczołu mlekowego stanowi nadal główny problem w stadach bydła mlecznego. Dotyka ono szczególnie stad wielkotowarowych i tym samym stanowi czołową przyczyną strat ekonomicznych tych gospodarstw. Mastitis może być wywoływane zarówno przez bakterie środowiskowe, jak i zakaźne. Na szczególną uwagę zasługują gram-dodatnie bakterie z rodziny Staphylococcus.

Najczęściej występującą i najtrudniejszą w leczeniu zapalenia wymienia jest infekcja Staphylococcus aureus, czyli gronkowcem złocistym. Większość szczepów tego patogenu wytwarza szereg szkodliwych toksyn. Egzotoksyny wydzielane przez te bakterie prowadzić mogą do gorączki, zespołu wstrząsu septycznego, czy też obumierania makrofagów i leukocytów wielojądrzastych. Drugą grupę toksyn gronkowcowych stanowią hemolizyny (α, β, γ i δ) powodujące rozpad erytrocytów. Bardzo ważnym czynnikiem determinującym chorobotwórczość gronkowców jest białko A, które blokuje wiązanie swoistych przeciwciał z komórką bakteryjną, chroniąc ją przed odpowiedzią organizmu gospodarza. Enzymy wydzielane przez bakterie Staphylococcus aureus również warunkują ich chorobotwórczość. Do związków tych należą m.in.: fosfolipaza, fibrynolizyny, czy β-laktamaza . Fosfolipaza powoduje rozkład fosfolipidów błon komórkowych ułatwiając tym samym rozprzestrzenianie się gronkowca w zainfekowanym organizmie. Fibrynolizyna niszczy przeciwiała IgG oraz jest jednym z czynników ułatwiających penetrację komórek bakteryjnych do sąsiednich tkanek. Natomiast β–laktamaza to enzym odpowiedzialny za rozkład cząsteczek antybiotyków z grupy β-laktamów (np. penicylin), w znacznej mierze odpowiada za atybiotykooporność gronkowca złocistegow zakresie penicylin i cefalosporyn. Ponadto Stahpylococcus aureus również wyposażone są w mechanizmy upośledzające procesy immunologiczne organizmu, który zasiedlają. Polisacharydowa otoczka śluzowa tych bakterii uniemożliwia komórkom fagocytarnym ich rozpoznanie, zapobiegając tym samym fagocytozie (pochłanianiu komórkowemu). Staphylococcus aureus jest drobnoustrojem zakaźnym, niebezpiecznym zarówno dla zwierząt, jak i ludzi.

Gronkowiec złocisty może kolonizować się w obrębie skóry strzyków, w kanale strzykowym oraz przewodzie brodawkowym. W wyniku tego wzrasta ryzyko infekcji gruczołu mlekowego. Dodatkowo w przypadku wystąpienia urazów mechanicznych wymienia patogeny mają zwiększoną możliwość zasiedlania wymienia. Pomimo wysokiej zjadliwości stosunkowo rzadko obserwuje się występowanie ostrego mastitis na skutek infekcji Staphylococcus aureus. Zapalenie gruczołu mlekowego wywołane przez gronkowca złocistego najczęściej występuje w formie przewlekłej lub mieszanej. Chroniczne mastitis zwykle przebiega bez objawów klinicznych. Jedynie odnotowuje się zmiany konsystencji mleka oraz wzrost liczby komórek somatycznych w mleku. Pomimo braku wyraźnych oznak chorobowych Staphylococcus aureus na skutek swojej patogennej działalności może doprowadzić do niekorzystnych zmian w obrębie gruczołu mlekowego. W zakażonym wymieniu mogą pojawić się liczne zwłóknienia, ropnie, jak również zmiany martwicze. Powstałe zmiany są nieodwracalne. Również obserwuje się spadek wydajności mlecznej. Przewlekłe zapalenie wymienia w wyniku infekcji tą bakterią często kończy się bezmlecznością. Ponadto krowy z podklinicznymi formami choroby stają się nosicielami i wektorem zakażenia, przyczyniając się do dynamicznego rozprzestrzeniania się tego patogenu w stadzie.

Rozprzestrzenianie się gronkowca złocistego ma często miejsce podczas doju oraz przygotowań do niego. Bakterie te przenoszone są poprzez materiały służące do mycia wymion, zabrudzone ręce dojarzy, bądź niedostatecznie higieniczne aparaty udojowe. Ponadto patogen łatwo się rozprzestrzenia między zwierzętami podczas ich bezpośredniego kontaktu.

Gronkowiec złocisty jest patogenem trudnym w zwalczeniu. Charakteryzuje się wysoką przeżywalnością w środowisku oraz znaczną odporność na antybiotykoterapię oraz działania obronne organizmu zwierzęcia. Charakterystyczną cechą gronkowca jest jego zdolność do otaczania się barierą śluzową, ograniczając tym dostęp antybiotyków do komórek tych drobnoustrojów. Na niepowodzenia w terapii mastitis w znacznym stopniu wpływa lekooporność szczepów Staphylococcus aureus. Leczenie form podklinicznych zapaleń powinno poprzedzone badaniem bakteriologicznym i oceną lekowrażliwości wyizolowanego szczepu, w celu dobrania właściwej antybiotykoterapii. Ważną rolę w skuteczności leczenia ma również wiek zwierząt oraz lokalizacja zapalenia. Krowy starsze mają znacznie niższe szanse na wyleczenie podklinicznego mastitis. Ponadto obserwuje się gorszą wyleczalność w przypadku, kiedy proces chorobowy obejmuje tylne lub wszystkie ćwiartki wymienia.
Możliwości zwalczania infekcji wymienia spowodowanych Staphylococcus aureus są ograniczone. Dlatego przede wszystkim należy zapobiegać tej chorobie. W pierwszej kolejności należy zadbać o optymalne warunki zoohigieniczne w oborze. Prawidłowa wentylacja oraz regularna wymiana ściółki ograniczają możliwości namnażanie się bakterii. Szczególnie należy zwrócić uwagę na układ termiczno-wilgotnościowy. Najbardziej sprzyjający namnażaniu się gronkowca złocistego jest niska temperatura przy jednocześnie wysokiej wilgotności. Również powinno się zapewnić zwierzętom stanowiska legowiskowe pozwalające na swobodne położenie się. Dodatkowo stanowiska te powinny być czyste i suche. W celu ograniczenia namnażanie się bakterii można ścielić je materiałami nieorganicznymi. Na materiałach takich jak np. piasek obserwuje się znacznie mniej bakterii niż na ściółkach organicznych (takich jak słoma). Powinno się również pamiętać o zachowaniu możliwie najwyższego poziomu higieny podczas doju. Do przenoszenia gronkowca złocistego dochodzi głównie na hali udojowej. Bakterie te są przenoszone na ścierkach, dłoniach, czy aparatach udojowych. Również należy stosować dezynfekcję wymion zarówno przed rozpoczęciem, jak i zakończeniu dojenia.

Selekcja zwierząt ze względu na budowę również stanowi formę profilaktyki mastitis. Przy nieprawidłowej budowie wymienia, strzyku i mięśnia zwieracza strzyku do wymienia zasysane jest zakażone powietrze i resztki mleka. Powtarzanie tego cyklu oraz namnażanie się bakterii powoduje przełamanie bariery immunologicznej i dochodzi do mastitis. Ponadto krowy posiadające nisko zawieszone wymiona oraz długie strzyki są bardziej narażone urazy mechaniczne, co również zwiększa ryzyko wystąpienia zapalenia gruczołu mlekowego. Należy również pamiętać, iż bezpośrednio po zakończonym doju kanał strzykowy stopniowo się zawęża, pozostając przez pewien czas otwartym. Jest to zjawisko naturalne, lecz sprzyjające wniknięciu bakterii do gruczołu mlekowego. Z tego powodu istotne jest stosowanie dippingu poudojowego. Badania wskazują, iż częstotliwość występowania podklinicznego zapalenia wymienia jest znacząco większa w stadach, które nie stosują tego zabiegu.

Gronkowiec złocisty jest wysoce zakaźnym patogenem, bardzo szybko rozprzestrzeniającym się w stadzie. Zatem jeśli tego powodu w stadzie znajdują się krowy chore należy je izolować, w celu ograniczenia przenoszenia patogenu między zwierzętami. Ponadto należy je doić jako ostatnie, aby nie doszło do skażenia hali udojowej podczas doju krów zdrowych. Osobniki, których leczenie nie przynosi pożądanych efektów należy brakować ze stada, gdyż są nosicielami i źródłem potencjalnego zakażenia.

Mastitis jest chorobą, która powoduje największe straty ekonomiczne w gospodarstwach mlecznych. Zapalenie wymienia na skutek infekcji Staphylococcus aureus jest powszechnie występującą, a jednocześnie najtrudniejszą w leczeniu formą mastitis. Dodatkowo gronkowiec złocisty jest niebezpiecznym patogenem, który zagraża ludziom obsługującym bydło. Dlatego należy dążyć do maksymalnego ograniczenia możliwości rozwoju tych bakterii.



                                                                                                                                                             Kaliciak M., Adamski M.